Diabeti, ja yndyrnat që na bëjnë keq dhe ato të dobishmet

A mendoni se duke ngrënë ëmbëlsira shkaktohet diabeti? E keni gabim, sepse konsumi i tepruar i yndyrës është një faktor rreziku shumë më i keq.

Kjo shpjegohet nga ekspertë të Shoqërisë Italiane të Diabetologjisë (SID) në një dokument konsensusi mbi yndyrnat dhe diabetin, duke vënë në dukje se të pandehurit kryesorë të “katastrofës metabolike”, ku numri i të prekurve dhe diabetikëve po rritet në mënyrë eksponenciale në të gjithë botën janë vetëm yndyrnat “e gabuara”: në fakt, cilësia është edhe më e rëndësishme se sasia, në këtë rast.

Pse yndyrnat shkaktojnë diabet?

Ekspozimi kronik në nivele të larta të acideve yndyrore të ngopura çon në ndryshime në funksionin apo edhe vdekjen e qelizave beta pankreatike, ato që prodhojnë insulinë, dhe kjo mund të nxisë fillimin e diabetit të tipit 2. “Nëse yndyrat e ngopura janë shumë, ata kthehen në acide yndyrore të lira në gjak dhe arrijnë në organet e ndryshme të përfshira në metabolizmin e glukozës, duke ndryshuar funksionet”, shpjegon një nga autorët e dokumentit, Annalisa Natalicchio nga Departamenti i Emergjencave dhe Transplantimit të Organeve, Seksioni i Mjekësisë së Brendshme, Endokrinologjisë, Andrologjisë dhe Sëmundjeve Metabolike të Universitetit të Barit.

Efektet në mëlçi

Nuk mjafton: yndyrnat e tepërta, sidomos yndyrnat e ngopura, gjithashtu mund të grumbullohen në mëlçi që çon në të ashtuquajturën “mëlçi e yndyrshme”, sëmundje të mëlçisë yndyrore ose NAFLD. Qelizat e mëlçisë dëmtohen; lajmi i mirë është se një dietë që të çon në një rënie prej më shumë se 5 për qind të peshës trupore mund të përmirësojë shumë situatën ose të “shërojë” dëmin e mëlçisë.

Lipotoksiciteti në organe të tjera

Yndyrat nuk janë toksike vetëm për pankreasin dhe mëlçinë: një nivel kronik i lartë i acideve yndyrore në gjak mund të vrasë qelizat e muskujve të zemrës, të shkaktojë rezistencë ndaj insulinës në indet periferike, duke përfshirë ndryshime funksionale në qelizat e muskujve të lëmuar që mbulojnë enët e gjakut.

Vaji i palmës

Acidet yndyrore të ngopura, në veçanti palmitati i vajit të palmës i cili, pavarësisht se është një yndyrë bimore, është në fakt një yndyrë e ngopur, ata mund të kalojnë nëpër membranën e qelizave beta pankreatike ose të lidhen me një receptor të veçantë në membranë. Rezultati është për fat të keq një ndryshim i funksioneve qelizore ose vdekjes së qelizës: mekanizmat e dëmtimit të palmitatit janë të shumta dhe përfshijnë për shembull akumulimin dhe aktivizimin e lajmëtarëve qelizorë toksikë, rritjen e oksidimit të mitokondriteve dhe si rrjedhim një lloj “rusting” i këtyre organeleve, “termocentralin” e qelizave, një rritje në stres oksidativ, bllokimin e sinjalit të insulinës dhe GLP-1.

Yndyrnat e “këqija”

Për këtë arsye, cilësia është edhe më shumë sesa sasia e yndyrave që të kushtëzojnë rrezikun e zhvillimit të diabetit të tipit 2. Në veçanti, është mbi të gjitha konsumimi i ushqimeve të pasura me acide yndyrore të ngopura dhe yndyrna ‘trans’ (ose “hidrogjenizuara”) që rrit rrezikun e diabetit të tipit 2. Ushqimet që duhen eliminuar ose reduktohen në minimum janë gjalpi, mishi i kuq, mishrat e përpunuara (sallam, hot dog, proshutë, salcice, mish të konservuar), ushqime industriale që përmbajnë yndyrna vegjetale si vaj palme ose vaj kokosi.

Yndyrnat ‘trans’, duhet të shmangen gjithmonë

Yndyrnat e “hidrogjenuara” janë shumë të dëmshme dhe jo vetëm sepse ato favorizojnë diabetin e tipit 2: ato gjithashtu shoqërohen me një rritje të rrezikut të sëmundjes kardiovaskulare. Ato mund të gjenden në vajrat e përdorura për të skuqur disa produkte industriale, te produktet e pjekura (biskota, snacks, sanduiçe, sanduiçe, krisur) te margarina vegjetale, akujt industrialë, kremrat e qumështit që përdoren për kafe, në hamburger dhe mish të përpunuar.

Këto po, por me rezervë

Qumështi dhe produktet e qumështit janë të lejuara, por me moderim: ato përmbajnë yndyrna të ngopura, por gjithashtu ushqyes të rëndësishëm për shëndetin si kalciumi dhe shumë vitamina, prandaj ata mund të konsumohen në sasi të moderuar, duke preferuar për shembull qumështin e skremuar dhe djathrat me pak yndyrë.

Yndyrnat e mira

Veza, çokollata dhe gjalpë kakao gjithashtu përmbajnë yndyrna të ngopura, por nëse nuk e ekzagjeroni ato nuk krijojnë probleme të mëdha; po edhe për arra, bajame, fara, bishtajore dhe peshq të tillë si skumbri, salmoni, ton, sardelet dhe açugat, të cilat përmbajnë omega-6 dhe omega-3 acide yndyrore polyunsaturated. Në fakt, omegat-6 lidhen me një reduktim të rrezikut të diabetit të tipit 2.

Shkoni përpara me këto

Disa yndyrna rekomandohen fuqishëm në dietën e atyre që janë diabetikë: acidet yndyrore të pangopur, sidomos acidi oleik që gjendet me bollëk në vaj ulliri, janë të lidhur me një reduktim në rrezikun e diabetit, përmirësojnë profilin e lipideve, presionin e gjakut dhe kontrollin glicemik. Pastaj vazhdoni me vaj ulliri ekstra të virgjër dhe yndyrna shumë të pangopura që gjenden në misër, luledielli, soja, vaj pambuku.

Burimi: Gazeta-Shqip.com